4 کاربرد مهم استیک اسید در صنعت + نکات ایمنی مصرف
استیک اسید چیست؟
استیک اسید (Acetic Acid) یک ترکیب آلی ساده با فرمول شیمیایی CH₃COOH است که به نام‌های اتانوئیک اسید و اسید متان کربوکسیلیک نیز شناخته می‌شود. این ماده در حالت خالص، مایعی بی‌رنگ با بوی تند و تیز و طعمی ترش است که یکی از اصلی‌ترین ترکیبات تشکیل‌دهنده سرکه به شمار می‌رود.
-
فرم بی‌آب: در صورتی که آب از آن جدا شود، به آن اسید استیک یخچالی گفته می‌شود که خلوص بالاتری دارد و در صنایع شیمیایی کاربرد گسترده‌ای دارد.
-
حلالیت: استیک اسید به‌خوبی در آب حل می‌شود و به دلیل خاصیت قطبی خود، قادر است ترکیبات قطبی و بسیاری از مواد غیرقطبی را نیز حل کند.
-
ویژگی‌ها: این ماده به عنوان یک اسید ضعیف شناخته می‌شود، اما در غلظت‌های بالا خورنده است و باید با احتیاط استفاده شود.
استیک اسید نه تنها در آشپزی و تولید سرکه کاربرد دارد، بلکه یکی از ترکیبات پایه در صنایع شیمیایی، دارویی، غذایی و نساجی محسوب می‌شود و به دلیل ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاص، نقش مهمی در فرآیندهای صنعتی ایفا می‌کند.
ویژگی‌های شیمیایی و فیزیکی
- حلال پروتیک قطبی که می‌تواند ترکیبات قطبی و غیرقطبی را حل کند.
- از نظر قدرت اسیدی، یک اسید ضعیف محسوب می‌شود، اما در غلظت‌های بالا خورنده است.
- در دمای پایین، به‌صورت بلورهای جامد درمی‌آید.
| مشخصه | مقدار |
|---|---|
| جرم مولکولی | 60.05 g/mol |
| دانسیته | 1.05 g/cm³ |
| نقطه جوش | 117.9 درجه سانتی‌گراد |
| نقطه ذوب | 16.6 درجه سانتی‌گراد |
| نقطه اشتعال | 39.8 درجه سانتی‌گراد (104 درجه فارنهایت) |
| حلالیت | کاملاً محلول در آب |
تاریخچه
استیک اسید از دوران باستان به‌عنوان ترکیب اصلی سرکه شناخته شده بود. در سال 1845، شیمیدان آلمانی هرمان کولبه برای اولین بار این اسید را از ترکیبات غیرآلی سنتز کرد. تا اوایل قرن ۲۰، بیشتر اسید استیک یخچالی از طریق تقطیر چوب به دست می‌آمد.
تولید
استیک اسید به دو روش تولید می‌شود :
1️⃣ روش صنعتی
حدود ۷۵٪ از اسید استیک موجود در صنایع شیمیایی از طریق کربونیلاسیون متانول تولید می‌شود. همچنین می‌توان آن را از طریق اکسیداسیون استالدئید، اتانول، بوتان و بوتن تهیه کرد.
2️⃣ روش طبیعی (تخمیری)
استیک اسید، محصول تخمیر باکتریایی اتانول است که عمدتاً در تولید سرکه استفاده می‌شود. سرکه، محلولی از اسید استیک در آب است که بین ۵ تا ۲۰ درصد از آن را شامل می‌شود.
حلالیت و ویژگی های شیمیایی
استیک اسید مایع، کاملاً در آب حل می‌شود و مخلوطی مشابه اتانول و آب ایجاد می‌کند. همچنین با هگزان، کلروفرم و برخی روغن ها نیز قابل اختلاط است اما در آلکان‌های با زنجیره بلند مانند اوکتان حل نمی‌شود. این ویژگی باعث شده استیک اسید به یک حلال مهم صنعتی تبدیل شود.
ساختار مولکولی
ساختار مولکولی استیک اسید شامل یک گروه متیل (CH₃) متصل به یک گروه کربوکسیل (COOH) است. در حالت جامد، مولکول‌های آن از طریق پیوندهای هیدروژنی به هم متصل شده و زنجیره‌هایی منظم را تشکیل می‌دهند.
کاربردهای استیک اسید
استیک اسید به‌دلیل خواص شیمیایی و حلالیت بالای خود، در صنایع گوناگون جایگاه ویژه‌ای دارد. مهم‌ترین کاربردهای آن عبارتند از:
1. صنایع شیمیایی
-
تولید مونومر وینیل استات، ماده اولیه ساخت رنگ‌ها، چسب‌ها و رزین‌ها
-
تولید استات سلولز، پرکاربرد در فیلم‌های عکاسی و صنایع پلاستیک
-
ساخت پلی‌وینیل استات (PVA) که در چسب چوب و مواد پلیمری استفاده می‌شود
2. صنایع غذایی
-
به‌عنوان تنظیم‌کننده اسیدیته و طعم‌دهنده با کد افزودنی خوراکی E260
-
ماده اصلی در تولید سرکه خوراکی و صنعتی
3. داروسازی و پزشکی
-
استفاده در برخی روش‌های درمان سرطان (تزریق موضعی به تومور)
-
نقش کلیدی در فرآیند متابولیسم کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها در بدن
-
خاصیت ضد باکتریایی و ضد عفونی کنندگی در برخی فرآورده‌های دارویی
4. کشاورزی و صنعت
-
تولید الیاف مصنوعی و پارچه‌های صنعتی
-
کاربرد به‌عنوان علف‌کش طبیعی و دوستدار محیط زیست
-
استفاده در رنگرزی پارچه‌ها و صنایع نساجی
-
تولید لاستیک، پلاستیک و برخی مواد شیمیایی صنعتی دیگر
بسته‌بندی و شرایط نگهداری
💠 مناسب‌ترین ظروف: آلومینیومی، شیشه‌ای یا پلی‌اتیلن سنگین
❌ نامناسب برای ذخیره‌سازی: ظروف فولادی، مسی، آهنی، روی و سربی
⚠ نکات مهم در انبارداری:
- در محیطی خشک و دور از نور مستقیم خورشید نگهداری شود.
- درپوش ظروف محکم بسته باشد تا از تبخیر جلوگیری شود.
- تانکرهای نگهداری باید به زمین متصل باشند تا از تخلیه الکتریسیته ساکن جلوگیری شود.
- انبار باید مجهز به تجهیزات ضدجرقه و ضدانفجار باشد.
مضرات و نکات ایمنی
با وجود کاربردهای گسترده، استیک اسید غلیظ یک ماده خورنده و خطرناک است که می‌تواند باعث آسیب‌های جدی شود. شناخت خطرات آن و رعایت نکات ایمنی در هنگام استفاده، ضروری است.
خطرات و تأثیرات بر سلامت
🔴 تماس با پوست: استیک اسید غلیظ می‌تواند باعث سوختگی شیمیایی و تحریک شدید پوست شود. حتی غلظت‌های پایین‌تر نیز ممکن است موجب خشکی، خارش و التهاب پوست شوند.
🔴 تماس با چشم: این ماده در صورت تماس با چشم، موجب سوزش شدید، قرمزی، اشک‌ریزی و حتی آسیب دائمی به قرنیه می‌شود.
🔴 استنشاق بخارات: تنفس بخارات استیک اسید در غلظت بالا، ممکن است موجب تحریک شدید مجاری تنفسی، سرفه، تنگی نفس و در موارد شدید، آسیب به ریه‌ها شود.
🔴 بلعیدن: مصرف تصادفی مقادیر زیاد استیک اسید می‌تواند منجر به آسیب شدید به دستگاه گوارش، سوختگی مری و دردهای شدید شکمی شود. در چنین مواردی، مراجعه فوری به مراکز درمانی ضروری است.
نکات ایمنی هنگام کار
⚠ لباس ایمنی مناسب بپوشید: هنگام کار با استیک اسید، استفاده از دستکش مقاوم در برابر مواد شیمیایی، عینک ایمنی و لباس محافظ توصیه می‌شود.
⚠ در محیط دارای تهویه مناسب کار کنید: برای جلوگیری از استنشاق بخارات مضر، بهتر است در فضای باز یا محیط‌های دارای تهویه قوی از این ماده استفاده شود.
⚠ از تماس مستقیم با پوست و چشم‌ها جلوگیری کنید: در صورت تماس، محل آلوده را فوراً با مقدار زیادی آب بشویید و در صورت بروز التهاب، به پزشک مراجعه کنید.
⚠ نگهداری ایمن:
- استیک اسید باید دور از حرارت و منابع جرقه نگهداری شود، زیرا بخارات آن در شرایط خاص ممکن است قابلیت اشتعال داشته باشند.
- ظروف حاوی این ماده باید کاملاً بسته و در محیط خشک و خنک نگهداری شوند.
- در صورت نشتی، باید محل آلوده را فوراً با مواد جاذب مانند شن یا خاک بپوشانید و از آب برای پاکسازی استفاده نکنید، زیرا ممکن است باعث انتشار بیشتر شود.
جمع بندی
استیک اسید یک ماده پرکاربرد و مهم در صنایع مختلف از جمله شیمیایی، غذایی، دارویی و کشاورزی است. این ماده به دلیل خاصیت حلالیت بالا، اسیدیته ضعیف و توانایی حل کردن ترکیبات قطبی و غیرقطبی، به‌عنوان یکی از ترکیبات پایه در بسیاری از واکنش‌های شیمیایی و تولید مواد اولیه صنعتی استفاده می‌شود.
با این حال، استیک اسید در غلظت‌های بالا، خورنده و خطرناک است و باید در هنگام کار با آن، استانداردهای ایمنی را رعایت کرد. استفاده از تجهیزات ایمنی مناسب، نگهداری در شرایط مطلوب و آگاهی از نحوه برخورد با حوادث احتمالی، برای کار با این ماده ضروری است.
نظر شما چیست؟!
شما تاکنون در چه زمینه‌ای با استیک اسید کار کرده‌اید و تجربه یا نکته‌ای برای استفاده ایمن آن دارید؟ لطفاً دیدگاه خود را با ما به اشتراک بگذارید.
قیمت و خرید استیک اسید
| ردیف | نام محصول | قیمت |
|---|---|---|
| 1 | استیک اسید | تماس بگیرید |
